Janusz Prawdzic-Szlaski

---

Życiorys

W okresie I wojny światowej, od 15 lutego 1916 roku, Janusz Prawdzic-Szlaski, posługując się pseudonimem „Prawdzic”, stał się członkiem Polskiej Organizacji Wojskowej. Jego losy łączyły się z 4 Dywizją Strzelców Polskich, a także z udziałem w wojnie polsko-bolszewickiej, co wyróżniło go w tamtym czasie.

Po zakończenia działań wojennych, w 1924 roku, uzyskał dyplom z Liceum im. Tadeusza Reytana w Warszawie. Po edukacji związał się z branżą edukacyjną, pracując jako nauczyciel. W latach 30. pełnił funkcję naczelnika Ubezpieczalni Społecznej w Grodnie. Zgodnie z informacjami zawartymi w Roczniku Oficerskim z 1934 roku, był podporucznikiem rezerwy z datą starszeństwa z 1925 roku.

W trakcie kampanii wrześniowej Janusz służył w kolumnie taborowej nr 317, która została zmobilizowana przez kadrę 3 dywizjonu taborów w Sokółce, na rzecz 29 Dywizji Piechoty. W lutym 1940 roku przysiągł w Związku Walki Zbrojnej i objął funkcję oficera organizacyjnego w V Obwodzie Mokotów. W tym czasie prawdopodobnie zmienił swoje rodowe nazwisko na Szlaski, co stanowiło nowy etap w jego życiorysie.

Już we wrześniu 1940 roku, Janusz zgłosił się do służby w Obszarze Białystok ZWZ, gdzie już od października tego samego roku stał na czele oddziału II Komendy tego obszaru. Niestety, 21 lutego 1941 roku został aresztowany przez NKWD i skazany na karę śmierci. Jego pobyt w więzieniach, takich jak Mińsk czy Łubianka, stał się bardzo dramatyczny. Po ucieczce z tzw. marszu śmierci w nocy z 27 na 28 czerwca 1941 roku, Janusz powrócił do Grodna, by później znaleźć się w Warszawie, gdzie kontynuował pracę w strukturach ZWZ po rekonwalescencji.

1 września 1941 roku, Prawdzic-Szlaski został mianowany Komendantem Okręgu Nowogródek ZWZ, rolę tę pełnił aż do 1944 roku. Od wiosny 1944 roku był odpowiedzialny za powstanie pięciu zgrupowań partyzanckich, które liczyły do ośmiu tysięcy żołnierzy. Janusz był przeciwnikiem akcji „Burza”, zwłaszcza operacji „Ostra Brama” oraz ujawniania się przed Armią Czerwoną, co przyczyniło się do jego dymisji z funkcji komendanta w czerwcu 1944 roku.

Po dalszych wydarzeniach, w tym aresztowaniach i dramatycznych próbach współpracy z Armią Czerwoną, Szlaski znów objął dowództwo podokręgu na parę dni w lipcu 1944 roku. W związku z koniecznością rozwiązania ocalałych oddziałów, podjął decyzję o ich rozproszeniu, samodzielnie planując przebicie się na zachód z grupą, w której skład weszli m.in. por. Bojo mir Tworzyański oraz Bolesławem Piaseckim.

Ostatnie dni tego okresu były dla Janusza niejasne i skomplikowane. W październiku 1944 roku, w imieniu Witolda Bieńkowskiego, otrzymał propozycję kierowania akcji wojskowej w powstającej Polskiej Organizacji Niepodległościowej, jednak działania zostały wstrzymane z powodu aresztowań. Po wojnie kontynuował działalność w podziemiu niepodległościowym, a także był delegatem na Okręg Kielce-Radom DSZ od maja do lipca 1945 roku.

Po zakończeniu wojny Janusz został aresztowany przez UB, a po zwolnieniu, w ramach tzw. „deklaracji «Radosława»”, wyemigrował na Zachód, gdzie dołączył do 2 Korpusu Polskiego, a następnie Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia. Osiedlił się w Wielkiej Brytanii i w 1946 roku zajął się badaniami dotyczącymi AK na Nowogródczyźnie.

W późniejszych latach, prawdopodobnie prowadził warsztat tapicerski oraz restaurację, a następnie utrzymywał się dzięki pracy żony, która prowadziła aptekę. W listopadzie 1954 roku, w kontekście rozłamu w polskiej emigracji, przyjął stronę prezydenta RP na Uchodźstwie Augusta Zaleskiego.

W latach 1963-1968 był członkiem III Rady Rzeczypospolitej Polskiej w ramach Związku Ziem Wschodnich. Janusz Szlaski był także aktywnym członkiem Koła byłych Żołnierzy AK oraz Koła Ułanów Jazłowieckich, z którego jednak został usunięty.

W 1968 roku jego kariera nabrała nowego wymiaru, ponieważ został awansowany na pułkownika w korpusie oficerów kawalerii, co wzbudziło kontrowersje związane z wcześniejszymi awansami. Z uwagi na niejasności tej sytuacji, Janusz wycofał się z życia publicznego.

W swoim dorobku Janusz Prawdzic-Szlaski zawarł wiele ważnych pozycji historycznych, takich jak:

• Nowogródczyzna w walce 1940–1945, wydana w Londynie w 1976 roku, a następnie kilkakrotnie wznawiana w Polsce przez Oficynę Poetów i Malarzy oraz Wydawnictwo „Errata”,
• Droga śmierci, będąca częścią książki Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów (10. wydanie, Londyn 1982),
• Wyjaśnienie w związku z listem Zygmunta Godynia (dotyczące „Brygady Łupaszki”, Zeszyty Historyczne, Paryż, 1980, s. 51).

Janusz Prawdzic-Szlaski zmarł po długotrwałej chorobie, jego urnę pochowano w kolumbarium przy kościele św. Andrzeja Boboli w Londynie. W 2000 roku prochy zostały przeniesione na Cmentarz Wojskowy na Powązkach w Warszawie (kwatera D 18 Kolumb. lewe A-6-3).

Życiorys Janusza Prawdzica-Szlaskiego jest pełen niejasności oraz kontrowersji. Charakteryzował się zdolnościami organizacyjnymi, jednak znany był również z bezwzględności w egzekwowaniu podporządkowania. Jego decyzje w czasie wojny, w tym dwa przypadki zgody na ugodę z Niemcami, nie pozostają bez echa ani krytyki.

Awanse

Janusz Prawdzic-Szlaski zyskał uznanie w obliczu dynamicznych zmian, które miały miejsce w jego karierze wojskowej. Jego awanse prezentują się w sposób następujący:

• został podporucznikiem 1 lipca 1925 roku,
• osiągnął stopień porucznika,
• awansował na kapitana,
• uzyskał rangę majora w dniu 15 lipca 1941 roku,
• stał się podpułkownikiem 11 listopada 1943 roku,
• został pułkownikiem w 1968 roku, co miało miejsce dzięki decyzji władz MON w Londynie.

Ordery i odznaczenia

Janusz Prawdzic-Szlaski, postać zasłużona w historii, był odznaczany za swoje dokonania. Wśród jego wyróżnień znalazł się Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari, który przyznano mu dwukrotnie. Choć według jego własnych oświadczeń nadano mu ten odznaczenie w latach 1943 oraz 1944, dokumentacja potwierdza jedynie przyznanie w 1944 roku. Numer nadania to 11705, a potwierdzenie oddania orderu miało miejsce w tym właśnie roku.

Życie rodzinne

Janusz Prawdzic-Szlaski był synem Jana Romualda oraz Franciszki z domu Bujalskiej. W swoim życiu zawarł dwa związki małżeńskie. Jego pierwsza żona, Stefania Ciepielewiczowska, poślubił 22 listopada 1922 roku. Drugie małżeństwo zawarł 6 października 1945 roku z Wandą Jordan-Krąkowską, osobą o znaczącej biografii, która urodziła się około 1919 roku i zmarła w 2011 roku. Wanda była podporucznikiem Armii Krajowej (AK) i w latach 1942–1943 kierowała warszawską bazą Okręgu Nowogródzkiego AK. Podczas powstania warszawskiego pełniła rolę sanitariuszki w Zgrupowaniu „Żywiciel”. Warto zaznaczyć, że oba małżeństwa Janusza Prawdzica-Szlaskiego były bezdzietne.

Upamiętnienie

W 2006 roku powstała fundacja charytatywna nosząca imię „Wandy i Janusza Prawdzic-Szlaskich”. Jej głównym celem jest wspieranie edukacji oraz nadań naukowych, szczególnie w zakresie polskiej kultury.

---

Oceń: Janusz Prawdzic-Szlaski

---