Aniela Maria Chmielińska

---

Życie prywatne

Aniela Maria Chmielińska była córką Józefa Wasiewicza, doktora medycyny oraz działacza społecznego, i Matyldy Skupiewskiej, która była córką Juliana oraz Anieli Wołowskiej. Matylda zmarła w 1870 roku w czasie porodu swojego drugiego dziecka. Niestety, w ich rodzinie pojawiły się tragedie, bowiem jej siostra Jadwiga odeszła w bardzo młodym wieku, mając zaledwie 8 lat. Wspólnie mieszkali w Pułtusku.

Aniela została wychowana w duchu narodowo-wyzwoleńczym, co miało duży wpływ na jej późniejsze zainteresowania w zakresie oświaty i aktywności społecznej. Ukończyła pensję Anny Jasińskiej w Warszawie, gdzie nauczyła się trzech języków obcych. Jej pragnienie dalszej edukacji spowodowało, iż stała się aktywną samouczką, nieustannie poszerzającą swoje horyzonty.

W dniu 16 lutego 1887 roku Aniela zawarła związek małżeński z lekarzem Janem Chmielińskim, herbu Leszczyc, który urodził się 27 maja 1860 roku, a zmarł w październiku 1918 roku. Po ślubie zamieszkali w Ciechanowie, gdzie Jan prowadził swoją praktykę. Z czasem osiedli w Płocku, a następnie w Łowiczu, aby ostatecznie przenieść się do majątku w Kłudzienku w pobliżu Grodziska Mazowieckiego, gdzie Jan zmarł. W ich rodzinie przyszło na świat czworo dzieci: Zofia Józefa (późniejsza Łaguna) – nauczycielka; Hanna Matylda (późniejsza Skawińska) – także nauczycielka; Maria Antonina – związana z Uniwersytetem Poznańskim, autorka „Biografii Zielarstwa”; oraz Stanisław – pracownik Ministerstwa Rolnictwa, ochotnik w wojnie polsko-bolszewickiej, były poseł w V kadencji na Sejm II RP oraz naczelnikiem wydziału Handlu Warzywami i Owocami w Ministerstwie Handlu Wewnętrznego w latach 1956–1964.

Aniela Chmielińska była honorową członkinią Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (PTK) i jako pierwsza kobieta została uhonorowana za swoją działalność, co miało związek z jej zaangażowaniem w protesty młodzieżowe w Płocku. W 1930 roku została odznaczona odznaką Honorową „Za walkę o szkołę polską”. Pośmiertnie jej imieniem nazwano Dział Etnograficzny Muzeum w Łowiczu.

Na prośbę mieszkańców Łowicza Aniela Chmielińska została pochowana na cmentarzu kolegialnym w tym mieście. Po jej śmierci, na jej cześć, jedną z ulic Łowicza nazwano jej imieniem.

Działalność w Płocku

Aniela Maria Chmielińska była osobą niezwykle aktywną w swoim otoczeniu, angażując się w różnorodne działania charytatywne. Działała w Towarzystwie Dobroczynności, gdzie skupiała się szczególnie na najbiedniejszej dzielnicy Płocka.

W ramach swoich zobowiązań pełniła rolę przewodniczącej Sekcji Wychowawczej Oddziału Towarzystwa Higienicznego, prowadząc badania dotyczące warunków mieszkaniowych dozorców i opiekunów domów. Ponadto, podjęła inicjatywę organizacji kąpieli dla dzieci z ubogich rodzin, a także dbała o aktywizację dzieci poprzez projekt „Ogród Kolarzy”, co obejmowało organizację zajęć na placach zabaw i boiskach.

W czasach zaborów, dom rodziny Chmielińskich stał się jednym z centrów młodzieżowego ruchu oporu, który przeciwdziałał rosyjskiemu szkolnictwu. Aniela prowadziła konspiracyjną pracę z młodzieżą, organizując strajk szkolny w 1905 roku oraz tajne nauczanie. Działania te miały poważne konsekwencje; jak wspomniano, Jan Chmieliński stracił pracę w wyniku aktywności swojej żony, co zmusiło ich do przeniesienia się do Łowicza.

W Łowiczu Aniela Chmielińska nawiązała współpracę z Towarzystwem Zbiorów Szkolnych, co stanowiło początek jej pasji do muzealnictwa.

Działalność w Łowiczu

Podczas swojej obecności w Łowiczu, Aniela Maria Chmielińska poświęciła się badaniu historii regionu Ziemi Łowickiej. W ramach swoich działań, rozpoczęła prace nad koncepcją utworzenia Muzeum Etnograficznego Ziemi Łowickiej, co miało na celu zachowanie oraz upowszechnienie lokalnego dziedzictwa kulturowego.

W 1906 roku aktywnie współtworzyła oddział Towarzystwa Zbiorów Szkolnych, a następnie, w 1909 roku, przyczyniła się do powstania oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (PKT). Jej starania obejmowały również organizację wykładów, odczytów oraz wycieczek, które prowadziły m.in. do Warszawy oraz Włocławka.

Mimo wielu obowiązków, Chmielińska aktywnie uczyła przyrody w szkole prowadzonej przez Jadwigę Starzyńską, wnosząc w ten sposób znaczący wkład w edukację młodzieży w regionie.

Muzeum – działanie i propagowanie

Aniela Maria Chmielińska była osobą, która przez całe życie angażowała się w kolekcjonowanie oraz promowanie rękodzieła z regionu Łowicza. Jej pasją były wszelkie wytwory artystyczne, w tym pająki, wycinanki oraz ołtarzyki. Szczególnie urzekały ją stroje łowickie, w tym charakterystyczne pasiaste kiecki, fartuchy, gorsety oraz starannie wykonane wyszycia. Działania Chmielińskiej obejmowały również propagowanie twórczości łowiczanek, co czyniła poprzez organizowanie wystaw, na których prezentowała ich wytwory.

Warto zaznaczyć, że w 1930 roku zainicjowała ona sekcję pośrednictwa pracy, która skupiła się na hafciarkach, pełniąc rolę pośrednika w sprzedaży ich wyrobów zarówno w Polsce, jak i za granicą. W 1910 roku otworzyła Muzeum Etnograficzne w Łowiczu, które znajdowało się pod opieką Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. Zaledwie trzy lata później, w 1913 roku, muzeum przeniesiono do większej siedziby.

Historia muzeum była jednak burzliwa, gdyż podczas walk nad Bzurą w czasie I wojny światowej uległo ono znacznemu zniszczeniu. Dopiero w 1926 roku rozpoczęto ponowne gromadzenie eksponatów, a muzeum zostało na nowo otwarte w 1931 roku. Aniela Chmielińska mogła pochwalić się przygotowaniem w sumie 20 wystaw, w tym m.in. wystawy krajoznawczej w Łodzi w 1909 roku, wystawy zdobnictwa ludowego w Warszawie w 1911 roku oraz ekspozycji prac kobiet w Pradze czeskiej w 1912 roku. Jej wkład w organizację przedmiotów etnograficznych na wystawie „Wieś polska” w Liskowie w 1925 roku także zasługuje na uwagę.

Działalność dla idei

Aniela Maria Chmielińska aktywnie uczestniczyła w ruchu ludowym, angażując się w walkę o pełne prawa obywatelskie dla wszystkich obywateli. Miała na uwadze znaczenie dostępu do edukacji i propagowała czytelnictwo wśród mieszkańców wsi. W swoich artykułach podkreślała, że matki powinny dbać o to, aby dzieci miały dostęp do książek, a kobiety powinny zakładać czytelnie oraz ochronki dla najmłodszych.

Jako przewodnicząca sekcji nauczania Polskiej Macierzy Szkolnej, Chmielińska pełniła również funkcję członkini Zarządu Głównego Wydziału Kół Gospodyń Wiejskich w Warszawie. Jej inicjatywa zakładania kół i organizowania kursów kształcących obejmowała całą Polskę, co przyczyniło się do podniesienia poziomu wykształcenia w wielu regionach.

Chmielińska prowadziła lekcje, a także organizowała wykłady i odczyty w Muzeum, gdzie dzieliła się swoją wiedzą i doświadczeniem. Pisała także do czasopism rolniczych, przekonując kobiety, że to ich zaangażowanie w sprawy oświatowe i wychowawcze przyczyni się do ogólnego postępu społeczeństwa.

Jednym z poruszanych przez nią problemów był alkoholizm, który uznawała za istotny czynnik przyczyniający się do ubóstwa zarówno w miastach, jak i na wsiach. Wygłaszała prelekcje w szkołach, gdzie zwracała uwagę na szkodliwość tego zjawiska.

Chmielińska była również orędowniczką równości płci. W Muzeum wygłosiła odczyt zatytułowany „Kobieta w społeczeństwie”, w którym akcentowała rolę kobiet oraz ich potencjał w tworzeniu lepszej przyszłości. Przekonywała, że siła kobiet jest kluczowa dla rozwoju społeczności.

Publikacje

Bibliografia Anieli Marii Chmielińskiej objawia się imponującą liczbą 274 pozycje, które znalazły swoje miejsce w 34 różnych czasopismach. W zdecydowanej większości są to artykuły oraz przyczynki o charakterze społecznym. Tematyka jej prac obejmuje również niezwykle ważne zagadnienia związane z ludową kulturą łowicką, zielarstwem oraz haftami. Ponadto, Chmielińska poświęca uwagę sylwetkom wybitnych twórców ludowych.

Wśród najważniejszych dzieł znajdują się monografie takie jak Księżacy wydana w Krakowie w 1925 roku, Księżacy i ich strój opublikowana w Warszawie w 1930 roku oraz Z życia Księżaków, która ujrzała światło dzienne w 1935 roku. Jej teksty zostały również zebrane i opublikowane w książce Żywe ogniwa. Wybór tekstów polskich etnografek (1888–1939).

Publikacja ta została wydana przez Państwowy Instytut Wydawniczy oraz Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, co podkreśla wagę jej pracy w kontekście polskiej etnografii.

---

Oceń: Aniela Maria Chmielińska

---